Giữ hồn đờn ca

Nhân chuyến công tác, chúng tôi đã tìm đến mảnh đất được coi là cái nôi, là nơi xuất xứ của đờn ca tài tử để tìm hiểu một loại hình văn hóa đang có nguy cơ mai một này. Đó là vùng Cần Đước, Long An. Và thật bất ngờ là ở đây vẫn còn rất nhiều người tâm huyết cũng như hết lòng gìn giữ những điều quý báu của tiền nhân để lại từ hàng trăm năm qua.

Trong khi chờ đợi tổ chức UNESSCO chính thức công nhận đờn ca tài tử của người Nam bộ là di sản văn hóa phi vật thể của nhân loại thì hiện nay, rất nhiều người có tâm huyết với loại hình nghệ thuật độc đáo mà dân dã này đang tìm mọi cách để nâng niu, gìn giữ chúng như một phần của cuộc sống, của văn hóa, của lịch sử trong vòng quay và những thay đổi của cuộc sống hiện đại.

Cụ Phận đang giới thiệu về đờn ca tài tử

Lịch sử tiếng đàn

Gặp gỡ cụ Huỳnh Văn Sỹ, 76 tuổi ở Phước Vân, Cần Đước chủ Câu lạc bộ đờn ca tài tử Phước Vân chúng tôi được biết, thứ bảy hàng tuần có rất đông các cụ, tuổi đời chừng ngoại lục tuần, sống quanh vùng tập trung tại nhà của cụ để cùng nhau chơi đờn ca tài tử. Cách đây chừng 5 năm, mấy cụ còn có sáng kiến thành lập ra Câu lạc bộ đờn ca tài tử Phước Vân để tập hợp mọi người có cùng đam mê lại với nhau cũng như hi vọng quảng bá đến nhiều người loại hình nghệ thuật này.

Tìm hiểu về lịch sử, xuất xứ của đờn ca tài tử, chúng tôi được biết: Đờn ca tài tử là loại hình nhạc độc đáo có sự kết hợp của nhạc bác học và nhạc dân gian, có nguồn gốc từ miền Trung. Cụ thể hơn, theo GS Trần Văn Khê, một người am hiểu cặn kẽ lịch sử phát triển, thăng trầm của loại nhạc này thì vào những năm 1870 có một viên quan của triều đình Huế tên là Nguyễn Quang Đại, còn gọi là Ba Đợi đã hưởng ứng chiếu Cần Vương, chống giặc Pháp nên sau khi thất bại đã phải lưu lạc vào vùng đất mới được khẩn hoang Chợ Đào, Cần Đước. Sau đó, ông thu nhận thêm nhiều đệ tử và truyền dạy các bản nhạc có xuất xứ từ cung đình Huế cho những người dân quanh vùng. Đến thế hệ sau, nhờ sự kết hợp hài hòa nên các bản nhạc này được thể hiện một cách sinh động, phù hợp với phong tục tập quán và gần gũi hơn với người dân vùng sông nước mênh mang có tâm hồn phóng túng này. Theo đó, dần dần đờn ca tài tử thường được chơi ở những đám cưới, đám ma, đám giỗ hay đơn giản chỉ là cuộc nhậu lai dai ở chòm xóm… Nó chính là loại nhạc dễ đi vào lòng người, dễ thể hiện và cũng dễ hiểu vô cùng như một phần của cuộc sống dân dã. Từ khi ra đời cách nay hơn 100 năm, đờn ca tài tử vẫn được chia làm bốn loại gồm, đờn kìm, đờn cò, đờn tranh, đờn độc huyền cầm. Sau này, có một loại đàn đã được cải tiến nhưng về cơ bản không thay đổi nhiều.

Sau đó, từ vùng đất địa linh nhân kiệt Cần Đước này, theo các con sông ngòi kênh rạch đờn ca tài tử đã nhanh chóng lan xa ra tất cả mọi ngóc ngách của vùng sông nước miền Tây Nam bộ và trở lên cực kỳ hưng thịnh vào những năm đầu của thế kỷ 20.

60 năm một khúc đàn kìm

Theo cụ Võ Thị Phận, 77 tuổi là vợ và cũng là một thành viên tích cực của Câu lạc bộ đờn ca tài tử Phước Vân thì mấy chục năm qua, trải qua bao thăng trầm của cuộc sống, bao biến động của kiếp người, hai cụ vẫn thường đàn cho nhau nghe những bản đờn ca tài tử thấm đẫm tình người, tình yêu quê hương đất nước chứa chan. Đặc biệt, cụ Sỹ có một cây đàn kìm rất quý, được làm từ gỗ sến, dây bằng sợi cước đặc biệt. Mỗi khi chơi, những thanh âm réo rắt như trầm, như bổng du dương lạ lùng, làm tâm hồn xao xuyến.

Cụ bà uống một ngụm nước nhìn chúng tôi nói: “Hồi ấy tôi vẫn còn trẻ lắm, đương theo mẹ đi cấy lúa ở ấp bển thì gặp ổng. Ổng cứ nhìn tôi cười cười mà không nói năng chi. Đến lúc nghỉ tay ăn cơm, ổng vớ cây đàn trên thuyền ca mấy bài mùi mẫn làm tôi mủi lòng. Thế là tôi tương tư ổng. Duyên nợ hai người bao nhiêu năm qua cũng từ cây đàn kìm và những bài đờn ca tài tử này mà ra. Gần 60 năm rồi ổng vẫn chơi đi chơi lại những khúc đờn ấy. Tôi rồi con cháu bạn bè nghe hoài cũng không thấy chán.

Còn bên Câu lạc bộ đờn ca tài tử của xã Phước Vĩnh Tây, Cần Giuộc thì có cụ Phạm Văn Miễn, 73 tuổi cũng là một tay chơi đờn ca tài tử cứng cựa từ khi còn thanh niên. Không như vợ chồng cụ Sỹ bên Phước Vân, cụ Miễn chỉ là tay đờn chứ không phải chủ xướng. Chỉ sang bên kia đường, nơi giao lưu mỗi tối thứ 7 của câu lạc bộ, cụ bảo nhiều bạn bè cụ ở các xã khác, thế nhưng tối cuối tuần là gặp gỡ. nhiều cụ bắt con cháu phải đưa đi bằng được chứ nhất quyết không bỏ một buổi đờn ca nào

Hết lòng vì lớp trẻ

Có lẽ, cái khó khăn nhất của đờn ca tài tử hiện nay là làm sao để truyền lại cho giới trẻ, truyền cái nhiệt huyết, cái tâm chứ không phải đưa cho chúng cây đàn để chúng chơi, cụ Hạo, một thành viên trong Câu lạc bộ Phước Vân chia sẻ. Thế nhưng cũng không phải là toàn bộ lớp trẻ đều quay lưng với đờn ca tài tử mà cũng còn rất nhiều người muốn thưởng thức loại hình nghệ thuật độc đáo này. Hiện nay, trong Câu lạc bộ của cụ Sỹ, ngoài những bạn bè chơi đàn lâu năm thì còn có thêm mấy cô chú là lớp trẻ kế cận cũng ham mê chơi đờn ca tài tử. Họ là cán bộ đoàn của xã, những người muốn và có ước mơ đưa đờn ca tài tử trở thành một trong những hoạt động giao lưu thường xuyên của các bạn đoàn viên trẻ trong xã. Theo như bạn Trần Anh Thư, sinh viên năm thứ 3 trường Đại học Sài Gòn mới về quê nghỉ hè thì bạn rất mê đờn ca tài tử. Theo bạn, đờn ca tài tử không đơn thuần chỉ là một loại nhạc mà còn là văn hóa, là truyền thống, là đặc trưng, là một phần lịch sử, tâm hồn của vùng đất này. Theo bạn Thư thì cũng có nhiều người trẻ như bạn muốn học đờn ca nhưng không biết học và chơi ở đâu. Với bạn là rất may mắn vì nhà ở gần câu lạc bộ nên có thể đến thường xuyên để học hỏi, được các cụ hết lòng chỉ bảo, dạy dỗ. Nhưng, có lẽ phải được UNESSCO công nhận là di sản văn hóa phi vật thể của nhân loại thì đờn ca mới có thể phát triển và trở lại thời huy hoàng được. Cái đó đơn giản như một cú hích, một sự công nhận, một cột mốc để người trẻ chú ý đến. Hiện nay, để thành lập một Câu lạc bộ đờn ca và duy trì được là rất khó khăn. Ngoài những người tâm huyết với nó cần phải biết cách duy trì để truyền bá đến thế hệ trẻ, đến những mầm non tương lai để thổi vào đờn ca tài tử một sức sống mãnh liệt trường tồn.

Đoàn Đại Trí - Theo Petrotimes