Tư liệu quý về Hát bội, đờn ca tài tử, cải lương ở Sài Gòn và Nam Kỳ
Tư liệu quý về Hát bội, đờn ca tài tử, cải lương ở Sài Gòn và Nam Kỳ
Nghệ thuật sân khấu: Hát bội, đờn ca tài tử và cải lương
ở Sài Gòn và Nam Kỳ cuối thế kỷ XIX đến 1945 trình bày một số sự kiện
trong lĩnh vực văn hóa từ năm 1861 lúc người Pháp chiếm được Sài Gòn cho
đến khi Việt Nam độc lập năm 1945.
Sài Gòn là vùng đất mới gồm đủ loại
thành phần lưu dân và là nơi bị ảnh hưởng của Tây phương đầu tiên. Văn
hóa nghệ thuật sân khấu, sinh hoạt xã hội, kinh tế thay đổi nhanh chóng
vào đầu thế kỷ XX, trong đó có một hình thái mới của nghệ thuật sân khấu
là cải lương phát triển nhanh chóng từ sự tổng hợp của hát bội, đờn ca
tài tử và nghệ thuật kịch nói Tây phương.
Đầu thế kỷ 20, Sài Gòn và Nam Kỳ
chứng kiến sự thay đổi lớn lao trong xã hội, kinh tế và đời sống văn
hóa. Kỹ thuật, văn minh và văn hóa phương Tây do người Pháp mang vào đã
đặt người Việt vào sự thử thách phải thích ứng với thời thế và trào lưu
tư tưởng mới, do đó nhiều kỷ cương truyền thống đã bị ảnh hưởmg văn hóa
phương Tây qua tân học. Thông tin, tin tức về nhiều lĩnh vực từ Sài Gòn
truyền đi khắp Nam Kỳ qua báo chí chữ quốc ngữ như tờ Nông cổ Mín Đàm,
Lục Tỉnh Tân Văn cập nhật cho dân chúng về các thông tin ảnh hưởng đến
cuộc sống kinh tế văn hóa của người dân. Tờ Công luận báo (11/4/1922)
cho biết các tờ báo tuần báo và nhật báo mang đủ loại các mục như tin
tức, nghị luận, thời sự thế giới, tiểu thuyết… thỏa mãn thị hiếu của độc
giả.
Bìa sách
Trong
lĩnh vực văn hóa, các tác phẩm văn học chữ quốc ngữ bắt đầu phát triển
rộng rãi. Hai thập niên đầu thế kỷ XX chứng kiến sự ra đời của rất nhiều
sách dịch ra quốc ngữ hay sáng tác các tuồng hát bội, bài ca tài tử từ
các nhà xuất bản, nhà in mà đa số là do người Việt làm chủ như Đinh Thái
Sơn, Nguyễn Văn Của, Nguyễn Văn Viết, Huỳnh Kim Danh... Số lượng các
đầu sách về tuồng hát bội, tuồng thơ, bài ca tài tử rất nhiều và hơn cả
các giai đoạn sau cho đến ngày nay, cho thấy hát bội và đờn ca tài tử
trong giai đoạn 1900-1920 rất phổ thông trong quần chúng và tác giả các
tuồng hát bội, bài ca tài tử có cơ hội để đáp ứng được nhu cầu của xã
hội.
Nghệ thuật sân khấu, hát bội vẫn rất phổ
thông trong quần chúng. Sự tiến hóa từ hát bội và kết hợp nhạc tài tử,
ca ra bộ với kỹ thuật sân khấu kịch Âu châu đến nghệ thuật cải lương cần
có ý thức, tư tưởng đổi mới và thấm nhuần cả hai nền văn hóa, Việt Nam
truyền thống và văn hóa Pháp. Chúng ta phải kể đến Lương Khắc Ninh,
Nguyễn Liên Phong, Nguyễn Tùng Bá, Nguyễn Trọng Quyền, Trương Duy Toản,
Diệp Văn Kỳ, Hồ Biểu Chánh, Trương Văn Bền, Trần Đắt Nghĩa, Pierre Tú,
André Thận, cô Ba Ngoạn... những người tiên phong truyền bá, viết tuồng
theo phong cách tân thời và phỏng theo tiểu thuyết xã hội, các thương
gia, chủ nhà máy, kỹ nghệ gia, hay những người mở gánh hát là những trí
thức bị ảnh hưởng Tây học. Hội các thương, kỹ nghệ gia người Việt Nam ở
Nam kỳ (Association des commerçants et industriels Annamites de
Cochinchine) cùng các hội đoàn, câu lạc bộ, chủ các tờ báo, nhà in...
tập hợp tầng lớp tinh hoa ở Sài Gòn và Nam Kỳ đã hỗ trợ, nâng đỡ và tham
gia vào hoạt động sân khấu cải lương trong những năm đầu từ cuối thập
niên 1910 đến thập niên 1930…
Cũng trong thời
gian từ cuối những năm 1910 cho đến đầu thập niên 1920, một hình thức
mới là sân khấu Cải lương bắt đầu chớm nở qua sự sáng tạo vận dụng các
thành phần mới về phong cách trình diễn, trang trí, nhạc tài tử vào sân
khấu truyền thống hát bội của một số các nghệ sĩ, trí thức thấm nhuần
của cả hai nền văn hóa Á đông và Tây học như các ông Lương Khắc Ninh,
Pierre Tú (Năm Tú), Lương Văn Mỹ, Diệp Văn Cương.
Cải
lương phản ảnh sự thay đổi lớn lao trong xã hội, những kỷ cương truyền
thống của xã hội Á Đông đã bị ảnh hưởng do sự tiếp nhận văn hóa, văn
minh và lối sống Âu Tây vào đầu thế kỷ XX. Những vở tuồng xã hội cho
thấy vai trò phụ nữ đã được giải phóng về phương diện gia đình, tự do
tình yêu và tham gia hoạt động kinh tế, văn hóa mà trước đây họ bị gò
bó. Những sự thay đổi này đã gây ra nhiều tranh luận trên báo chí, bên
cạnh những tranh luận về vai trò của sân khấu cải lương trong sự đổi
thay, truyền bá tư tưởng mới.
Trong cuốn sách Nghệ thuật sân khấu: Hát bội, đờn ca tài tử và cải lương ở Sài Gòn và Nam Kỳ cuối thế kỷ XIX đến 1945 dành
một chương nói về hoàn cảnh, diễn tiến của các tranh luận phản ảnh các ý
kiến thái độ trong một xã hội đang thay đổi vào các thập niên đầu thế
kỷ 20. Cuốn sách được hoàn thành dựa trên một số tư liệu sách báo cũ
nhằm mục đích phác họa cho độc giả thấy bối cảnh và sự phát triển của
các loại hình nghệ thuật sân khấu như hát bội, nhạc tài tử, ca ra bộ,
cải lương và sự phong phú của lịch sử nghệ thuật sân khấu ở Sài Gòn nói
riêng và Nam Kỳ nói chung trong giai đoạn cuối thế kỷ XIX đến 1945.
Cuốn
sách là một tư liệu quý dành cho những người đam mê nghệ thuật sân khấu
truyền thống của Việt Nam nói chung, của miền Nam nói riêng tìm hiểu
thêm về các loại hình nghệ thuật này. Sách của tác giả Nguyễn Đức Hiệp,
do NXB Văn hóa và Văn nghệ xuất bản tháng 9/2017.
Nguyễn Đức Hiệp Sinh
trưởng ở Sài Gòn. Sang Úc du học năm 1974 theo Quỹ học bổng Colombo.
Hiện là chuyên gia khoa học về khí quyển ở Bộ Môi trường và Di sản, tiểu
bang New South Wales, Australia.
Tác giả đã làm việc và cộng tác với các nhà nghiên cứu ở Việt Nam trong lãnh vực môi trường, biến đổi khí hậu và bảo tồn di sản văn hóa từ nhiều năm nay. Ông cũng là tác giả của nhiều bài viết về lịch sử, khoa học, văn hóa cho các báo, tạp chí chuyên môn và phổ thông trong và ngoài nước.
Tác giả đã làm việc và cộng tác với các nhà nghiên cứu ở Việt Nam trong lãnh vực môi trường, biến đổi khí hậu và bảo tồn di sản văn hóa từ nhiều năm nay. Ông cũng là tác giả của nhiều bài viết về lịch sử, khoa học, văn hóa cho các báo, tạp chí chuyên môn và phổ thông trong và ngoài nước.
Nhận xét
Đăng nhận xét