Đệ nhất danh cầm Văn Vĩ: Để đời chữ "xang" và dây "bán ngân giang"

* Đỗ Dũng

Đại danh cầm Văn Vĩ tên thật là Đinh Văn Dậm sinh năm 1929 tại xã Bình Đăng ( nay xã Bình Hưng) , Cần Giuộc, Long An. Ông đã biết Đờn Gáo từ năm bảy tuổi, sau đó học đờn Kìm, Guitar lõm, Violon...Nhạc cụ nào ông cũng thành thạo, nhưng riêng Guitar lõm là nhạc cụ đã đưa ông lên hàng "Đại nhất Đại danh cầm" và nét riêng của ông là kỹ thuật nhấn chử "xang" vọng cổ trên cả tuyệt vời, mà đến bây giờ chưa có ngón đờn nào vượt qua. Tuy vậy, cuộc đời một nhạc sĩ tài hoa như ông lại phải vượt lên số phận bất hạnh của mình để tạo nên tên tuổi không là chuyện đơn giản. Nghĩa là thời thơ ấu của ông đã không được may mắn, khiếm thị và gia đình nghèo. Hồi đó, mẹ ông và mẹ NSUT Út Bạch Lan kết nghĩa chị em vì đồng cảnh ngộ, nên ông và bà Út cũng là hai anh em. Văn Vĩ biết đờn nên dạy Út Bạch Lan ca, rồi Út Bạch Lan dẫn Văn Vĩ đi hát rong kiếm tiền để phụ hai bà mẹ. Nhờ ca dạo mà nhiều người biết đến và mến mộ. Rồi hai người được một số nghệ sĩ biết được và quan tâm giúp đỡ. Cô Năm Cần Thơ và nghệ sĩ Thành Công giới thiệu Út Bạch Lan ca ở Đài phát thanh Pháp Á, nhạc sĩ Bảy Hàm và Hai Biểu giới thiệu Văn Vĩ đờn cho Đài phát thanh Pháp Á.

Danh cầm Văn Vĩ đã đờn cho đài phát thanh Pháp Á từ năm 1956, hãng dĩa Thanh Long 1957; sau đó, ông đờn cho gánh Cải Lương Minh Tinh, Kim Chung, Họa Mi, Việt Nam Cổ Nhạc Kịch Đoàn...Khi danh cầm văn vĩ đã nổi tiếng, gánh Kim Chung mời làm Trưởng ban nhạc cổ, vậy mà cuộc đời cũng còn gặp bất hạnh. Đó cũng là nguyên nhân ông không theo Sân Khấu Cải Lương nửa; lúc gánh Kim Chung khai truơng vở "Bên cầu vọng thê" NS Hùng Cường hát chánh và anh ca vọng cổ bị rớt nhịp, anh đổ thừa là Văn Vĩ phá anh, nên anh vào cánh gà dùng kiếm đâm thùng loa và đập dàn âm li đờn, hâm đánh Văn Vĩ. Mặc dù sau đó mọi chuyện được bầu Long dàn xếp êm xuôi, nhưng Văn Vĩ đành rời sân khấu vì bị xúc phạm, và từ đó anh không đờn cho gánh nào nửa cho đến cuối đời (1985) Sau năm 1970, ông cùng vợ là nghệ sĩ Ngọc Thạch mở lò dạy học trò tại gia, khá nhiều học trò ca và đờn của ông đã thành danh; học trò ca như Út Bạch Lan, Thanh Hương, Đức Lợi, Vũ Linh, Tuấn Thanh, Bình Trang, Minh Trung, Minh Long, Tài Lương, Tấn An, Hoài Thanh, Hửu Tài, Thu Huệ....môn đệ đờn như: Văn Bền, Văn Mách, Văn Hải, Minh Thảo, Huỳnh Hải, Minh Thành...và ba người con của ông đều trở thành nhạc sĩ tài danh: Văn An, Văn Hậu, Văn Tài. Một trong những môn đệ sáng giá của Đại danh cầm Văn Vĩ là nhạc sĩ Văn Hải, Bên cạnh đó, ông đờn chánh cho các đài phát thanh và truyền hình, hãng băng không biết bao là chương trình ca cổ và cải lương để lại cho đời.

Trong nghệ thuật diễn tấu Guita lõm, tài cao thấp, hay hay dở và kỷ thuật nhấn chử "xang" ông có lối nhấn chử "xang" rất độc đáo. Chỉ ở một cung "xang" ông nhấn là nhiều âm tiết biến hóa: xang xang, xang xảng, xáng xang, xảng xảng xang xang....Nghe điệu đàn càng nức nở - mùi mẫn, tựa hồ nhưng tiếng lòng của ông gởi đến bạn tri âm, như tiếng của người có tâm sự kể lể - than van vậy, Văn Vĩ còn có độc chiêu là đờn "Bán Ngân Giang" (do nhạc sĩ Văn Còn ở Bình Dương sáng tác), với phong cách thản nhiên dàn trải ngón đờn rất hài hòa - trầm - bổng - nhặt - khoan - du dương - huyền hoặc - tiêu biểu là ông đã độc tấu 6 câu vọng cổ nhịp 32, đờn độc chiếc cho cố NSND Út Trà Ôn ca trong bài Đài Hoa Dâng Bác, NSUT Minh Vương ca bài Lòng Dạ Đàn Bà...là những tác phẩm đỉnh cao của nghệ thuật cả nội dung lẫn hình thức, cả người diễn tấu lẫn giọng ca.

Một điều có thể khẳng định Đại danh cầm Văn Vĩ đã thành công tuyệt vời trong kỹ thuật điêu luyện nhấn chữ "xang" và độc tấu dây "bán ngân giang" Vọng cổ, mà ngày nay chưa có thể ai thay thế. Phải chăng chỉ có một và có một mà thôi?...Ông còn là một nhạc sĩ đúng nghĩa, khi bị xúc phạm cá nhân hay nghề nghiệp là ông đã không cần gì nửa, cho dù được người xúc phạm xin lỗi...Nghĩa là ông rất tự trọng mình và nghề nghiệp, rời sàn diễn Cải lương không có nghĩa là bỏ nghề, mà ông chọn hướng đi khác vẫn theo Tổ nghiệp, là đào tạo môn đệ cho cải lương; chẳng phải là một lòng vì Tổ nghiệp sao?..nhưng rất tiếc một danh cầm tài hoa như thế mà sớm về với Nghiệp Tổ, phải chăng "chử tài đi với chử tai một vần" Nói theo Đại văn hào Nguyễn Du. Đại danh cầm Xưa nay tạo hóa rất công bằng, những người có tật thì thiên phú cho họ cái tài, nói theo ngày nay là những người có cảnh đời bất hạnh thường vượt lên số phận và dường như thế là. Đại danh cầm Văn Vĩ cũng một trong những người đó. Ông bị khiếm thị lúc chào đời vừa mới ba tuổi và sau này trở thành một danh cầm khiếm thị tài hoa nhất trong các nhạc sĩ cải lương.

Đại danh cầm Văn Vĩ tên thật là Đinh Văn Dậm sinh năm 1929 tại xã Bình Đăng ( nay xã Bình Hưng) , Cần Giuộc, Long An. Ông đã biết Đờn Gáo từ năm bảy tuổi, sau đó học đờn Kìm, Guitar lõm, Violon...Nhạc cụ nào ông cũng thành thạo, nhưng riêng Guitar lõm là nhạc cụ đã đưa ông lên hàng "Đại nhất Đại danh cầm" và nét riêng của ông là kỹ thuật nhấn chử "xang" vọng cổ trên cả tuyệt vời, mà đến bây giờ chưa có ngón đờn nào vượt qua. Tuy vậy, cuộc đời một nhạc sĩ tài hoa như ông lại phải vượt lên số phận bất hạnh của mình để tạo nên tên tuổi không là chuyện đơn giản. Nghĩa là thời thơ ấu của ông đã không được may mắn, khiếm thị và gia đình nghèo. Hồi đó, mẹ ông và mẹ NSUT Út Bạch Lan kết nghĩa chị em vì đồng cảnh ngộ, nên ông và bà Út cũng là hai anh em. Văn Vĩ biết đờn nên dạy Út Bạch Lan ca, rồi Út Bạch Lan dẫn Văn Vĩ đi hát rong kiếm tiền để phụ hai bà mẹ. Nhờ ca dạo mà nhiều người biết đến và mến mộ. Rồi hai người được một số nghệ sĩ biết được và quan tâm giúp đỡ. Cô Năm Cần Thơ và nghệ sĩ Thành Công giới thiệu Út Bạch Lan ca ở Đài phát thanh Pháp Á, nhạc sĩ Bảy Hàm và Hai Biểu giới thiệu Văn Vĩ đờn cho Đài phát thanh Pháp Á.

Danh cầm Văn Vĩ đã đờn cho đài phát thanh Pháp Á từ năm 1956, hãng dĩa Thanh Long 1957; sau đó, ông đờn cho gánh Cải Lương Minh Tinh, Kim Chung, Họa Mi, Việt Nam Cổ Nhạc Kịch Đoàn...Khi danh cầm văn vĩ đã nổi tiếng, gánh Kim Chung mời làm Trưởng ban nhạc cổ, vậy mà cuộc đời cũng còn gặp bất hạnh. Đó cũng là nguyên nhân ông không theo Sân Khấu Cải Lương nửa; lúc gánh Kim Chung khai truơng vở "Bên cầu vọng thê" NS Hùng Cường hát chánh và anh ca vọng cổ bị rớt nhịp, anh đổ thừa là Văn Vĩ phá anh, nên anh vào cánh gà dùng kiếm đâm thùng loa và đập dàn âm li đờn, hâm đánh Văn Vĩ. Mặc dù sau đó mọi chuyện được bầu Long dàn xếp êm xuôi, nhưng Văn Vĩ đành rời sân khấu vì bị xúc phạm, và từ đó anh không đờn cho gánh nào nửa cho đến cuối đời (1985) Sau năm 1970, ông cùng vợ là nghệ sĩ Ngọc Thạch mở lò dạy học trò tại gia, khá nhiều học trò ca và đờn của ông đã thành danh; học trò ca như Út Bạch Lan, Thanh Hương, Đức Lợi, Vũ Linh, Tuấn Thanh, Bình Trang, Minh Trung, Minh Long, Tài Lương, Tấn An, Hoài Thanh, Hửu Tài, Thu Huệ....môn đệ đờn như: Văn Bền, Văn Mách, Văn Hải, Minh Thảo, Huỳnh Hải, Minh Thành...và ba người con của ông đều trở thành nhạc sĩ tài danh: Văn An, Văn Hậu, Văn Tài. Một trong những môn đệ sáng giá của Đại danh cầm Văn Vĩ là nhạc sĩ Văn Hải, Bên cạnh đó, ông đờn chánh cho các đài phát thanh và truyền hình, hãng băng không biết bao là chương trình ca cổ và cải lương để lại cho đời.

Trong nghệ thuật diễn tấu Guita lõm, tài cao thấp, hay hay dở và kỷ thuật nhấn chử "xang" ông có lối nhấn chử "xang" rất độc đáo. Chỉ ở một cung "xang" ông nhấn là nhiều âm tiết biến hóa: xang xang, xang xảng, xáng xang, xảng xảng xang xang....Nghe điệu đàn càng nức nở - mùi mẫn, tựa hồ nhưng tiếng lòng của ông gởi đến bạn tri âm, như tiếng của người có tâm sự kể lể - than van vậy, Văn Vĩ còn có độc chiêu là đờn "Bán Ngân Giang" (do nhạc sĩ Văn Còn ở Bình Dương sáng tác), với phong cách thản nhiên dàn trải ngón đờn rất hài hòa - trầm - bổng - nhặt - khoan - du dương - huyền hoặc - tiêu biểu là ông đã độc tấu 6 câu vọng cổ nhịp 32, đờn độc chiếc cho cố NSND Út Trà Ôn ca trong bài Đài Hoa Dâng Bác, NSUT Minh Vương ca bài Lòng Dạ Đàn Bà...là những tác phẩm đỉnh cao của nghệ thuật cả nội dung lẫn hình thức, cả người diễn tấu lẫn giọng ca.

Một điều có thể khẳng định Đại danh cầm Văn Vĩ đã thành công tuyệt vời trong kỹ thuật điêu luyện nhấn chữ "xang" và độc tấu dây "bán ngân giang" Vọng cổ, mà ngày nay chưa có thể ai thay thế. Phải chăng chỉ có một và có một mà thôi?...Ông còn là một nhạc sĩ đúng nghĩa, khi bị xúc phạm cá nhân hay nghề nghiệp là ông đã không cần gì nửa, cho dù được người xúc phạm xin lỗi...Nghĩa là ông rất tự trọng mình và nghề nghiệp, rời sàn diễn Cải lương không có nghĩa là bỏ nghề, mà ông chọn hướng đi khác vẫn theo Tổ nghiệp, là đào tạo môn đệ cho cải lương; chẳng phải là một lòng vì Tổ nghiệp sao?..nhưng rất tiếc một danh cầm tài hoa như thế mà sớm về với Nghiệp Tổ, phải chăng "chử tài đi với chử tai một vần" Nói theo Đại văn hào Nguyễn Du. Đại danh cầm Văn Vĩ mất 1985, mới đó mà đã hơn 1 phần tư thế kỷ. Người viết bài này bất chợt nhớ lại khi nghe một Đài Phát Thanh phát lại ông độc tấu mấy câu Vọng cổ cuối chương trình ca cổ..Một vài dòng ghi lại của tôi với cả một lòng ngưỡng mộ và tôn kính xin tặng thêm một từ "Đại" vào danh xưng của ông để xứng tầm tài hoa của ông "Đại danh cầm Văn Vĩ"