Nghệ sĩ ưu tú Tư Còn: Ngón đờn kìm tuyệt vời của đất Thủ
Nghệ sĩ ưu tú Tư Còn: Ngón đờn kìm tuyệt vời của đất Thủ
Cập nhật: 29-01-2010 | 00:00:00
Trong giới văn nghệ sĩ ở Bình Dương, ông
là một trong những người được phong tặng danh hiệu Nghệ sĩ ưu tú (NSƯT)
đầu tiên. Trong cuộc đời hoạt động nghệ thuật của mình, dù biết rất
nhiều loại nhạc cụ, nhưng chỉ có cây đờn kìm (còn gọi là nguyệt cầm) mới
tạo nên sự nghiệp và tiếng tăm của ông. Những tấm huy chương vàng, huy
chương bạc ông đạt được đều liên quan đến cây đờn kìm. Ông đã sống gần
như trọn đời và cống hiến tất cả tâm huyết của mình cho âm nhạc tài tử
và sân khấu cải lương trong hơn 60 năm qua. Người mà chúng tôi muốn đề
cập đến đó là NSƯT Tư Còn (tên thật là Nguyễn Văn Còn, sinh năm 1935),
hiện đang sinh sống tại TX.TDM...
Những ngày cuối năm, ông cũng bận rộn
chạy “sô” khắp nơi. Thật hạnh phúc, bởi ở cái tuổi ngoài “thất thập” rồi
nhưng nghệ thuật vẫn rất cần có ông. Phải điện thoại xin một cái hẹn
trước, chúng tôi mới gặp được ông. “Chiều qua chú mới đi thu thanh cho
đài FM Bình Dương về. Mai lại đi Bù Đăng (Bình Phước) diễn từ thiện. Nếu
cháu không điện thoại báo trước chắc không biết chú đâu mà tìm. Nói
chung, giờ đến tết lịch làm việc của chú liên tục nên cứ thế mà ôm đờn
đi riết...”, ông nói như vừa giải thích về sự bận rộn của mình, như vừa
kể cho chúng tôi về niềm hạnh phúc mà nghề nghiệp đã mang lại cho ông
trong những ngày về già này.
NSUT Tư Còn bên những tấm bằng khen treo đầy tường nhà
Trong
ngôi nhà nhỏ trên đường Cách Mạng Tháng Tám, ông lục lại trí nhớ và kể
cho chúng tôi nghe về những kỷ niệm ngày xưa - cái ngày ông bắt đầu mày
mò học đờn. Sinh ra trong một gia đình có truyền thống nghệ thuật, nên
từ nhỏ ông đã sớm làm quen với những điệu nhạc, câu hát chan chứa tình
quê. Học lóm đâu đó được vài ngón đờn, ông ôm đờn mày mò gãy. Cha ông
ngày trước là một nhạc công thổi tiêu (sáo) cho các đoàn hát. Chính cha
ông là người nhìn ra thiên khiếu âm nhạc bẩm sinh đang tiềm ẩn trong con
người ông và định hướng cho ông đi theo cái nghiệp nghệ thuật này. Sau
đó, do đoàn hát bị giải tán nên cha ông về nhà mở trại mộc kiếm kế sinh
nhai. Ông nói, cũng nhờ làm mộc mà gia đình mới có tiền rước thầy về nhà
dạy đờn cho ông.
11 tuổi, ông bắt đầu học đờn, học nhạc
tài tử. Ngày ông theo bạn bè đi học văn hóa ở trường làng. Tối, ông cùng
thầy tập dượt những ngón đờn tài tử. Người thầy mà gia đình mời về nhà
dạy ông là thầy Chín Hòa Tam Quốc - một tay tổ của dòng nhạc tài tử. Ông
nói, hồi đó hiếm thầy lắm nên phải rước về nhà, quý lắm. Vốn mê đờn,
lại tiếp thu bài học nhanh nhạy nên ông được thầy truyền dạy cho tất cả
bí quyết nghề nghiệp. Cũng nhờ thế mà chỉ trong một thời gian ngắn, ông
đã chơi đờn kìm rất thạo. Ông được thầy Chín Hòa Tam Quốc xem như người
học trò cưng của mình, mỗi khi có dịp gặp gỡ bạn bè trong nghề đều cho
ông theo cùng. Một lần, ông theo thầy về vùng chợ Búng (Thuận An) chơi
nhạc cho một đám cưới. Tại đây, thầy trò Tư Còn gặp thầy trò Út Lăng -
người thầy thứ hai của Tư Còn sau này. Hai thầy muốn thử sức của môn đồ
nhưng không nói ra, chỉ ngấm ngầm cho môn đồ của mình trổ sức đo tài
trên sân khấu. Bởi thế, sân khấu đám cưới hôm ấy đã trở thành “nhạc đài”
thi tài của môn đồ hai bên. Người nghe không ai đoán ra, chỉ biết được
một dịp thỏa sức thưởng thức các bản hòa tấu với ngón đờn không chê vào
đâu được. Đó là kỷ niệm đáng nhớ nhất của người học trò cưng Tư Còn với
người thầy đầu tiên của mình.
Sau 3 năm học tại tư gia, Tư Còn chia tay
với thầy Chín Hòa Tam Quốc và bắt đầu tham gia đi biểu diễn. Để luyện
tập và học thêm những bài bản mới, ông tìm đến thầy Út Lăng theo học đờn
cải lương. Thầy Út Lăng rất nổi tiếng lúc bấy giờ, được xem là một tay
tổ của dòng nhạc lễ, có công sáng tạo ra điệu thức Quảng trong bản Tây
Thi. Sự ham học của người học trò mê mẫn nghiệp đờn này chính là lý do
để thầy truyền hết cho trò những ngón đờn bí truyền trong nghề. Ông học
rất nhiều loại đờn, như đờn bầu, guita phím lõm... nhưng chỉ có cây đờn
kìm mới thực sự cuốn hút ông. Mỗi khi so xong dây đờn, ông ôm đờn kìm
lên và gãy khúc hát Nam xuân, Nam ai và Nam đảo với những giai âm sâu
lắng, réo rắt làm người nghe không khỏi bồi hồi. Ngón đờn kìm với cú lăn
tay độc đáo có một không hai của ông cứ thế mà đi vào lòng người như
chất chứa bao tâm trạng buồn, vui trong cuộc sống. Sau khi đã “thỉnh
giáo” hai thầy xong, năm 15 tuổi, Tư Còn bắt đầu bước chân sâu vào con
đường sân khấu, mà ông thường gọi đó là “nghiệp cầm ca”.
Thầy dạy đờn - thợ gò hàn!
Sau khi “Tầm sư học đờn” xong, ông chủ
yếu chơi đờn ca tài tử. Mãi đến năm 20 tuổi, ông mới đi theo các đoàn
cải lương. Từ ngày dấn thân vào con đường sân khấu, Tư Còn đi đây đi đó
nhiều hơn. Từ Nam, ra Bắc vào Trung ông đều đã đi qua. Như cá gặp nước,
ngón đờn kìm độc đáo của Tư Còn giờ đây mới được dịp vẫy vùng khắp chốn.
Tiếng đờn kìm của ông cứ thế rong ruổi theo bước chân của các đoàn hát,
nhiều phen làm nức lòng giới mộ điệu dòng nhạc tài tử, cải lương lúc
bấy giờ. Với tài nghệ của mình, mới 25 tuổi, nhưng Tư Còn đã được các
đoàn cải lương nổi tiếng thời bấy giờ mời về làm nhạc trưởng. Hơn 20 năm
đi theo các đoàn cải lương, ông từng là đờn kìm chánh, nhạc trưởng ở
các đoàn, như: Minh Cảnh, Kim Chung, Thanh Hương, Hùng Minh, sau này đến
Thanh Minh - Thanh Nga, Hoa Đăng Quy Sắc...
NSUT Tư Còn với con gái Kim Phượng
Trong
thời gian theo các đoàn cải lương, ông đã lập gia đình tại quê nhà Bình
Dương. Nhưng, điều đó cũng không níu giữ được bước chân phiêu bồng của
ông. Ông vẫn thường xuyên tạm biệt vợ trẻ, con thơ để đi theo các đoàn
hát, lâu lâu mới ghé về thăm nhà một lần. Vợ ông biết ông vốn mê mệt
tiếng đờn kìm và sân khấu nên không ngăn cản, cứ cho ông rong ruổi đam
mê của mình. Ông cười vui: “Lúc đầu bả cũng nhớ nhớ, nhưng mình đi riết
rồi bả cũng quen. Nhà mình mà mình như khách vậy, lâu lâu mới tranh thủ
được thời gian để tạt ngang thăm nhà một chút là vội vàng đi liền. Được
cái gia đình cũng ủng hộ nên mình mới được đi khắp nơi như thế, mới có
điều kiện phát triển nghề nghiệp”. Đêm đêm ngồi đánh đàn sau sân khấu,
ông như thuộc lòng các vai diễn, vở kịch của đoàn. Thế nên, những vai
không phải là đào chính, kép chính nhiều đêm thiếu người vào vai là ông
có thể thế được liền.
Nhưng rồi bước chân của “con ngựa hoang”
cũng đã đến lúc dừng bước phiêu bồng. Sau ngày đất nước hoàn toàn giải
phóng, ông từ giã các gánh hát để trở về quê hương. Ông mở tiệm gò hàn
tại nhà kiếm thêm tiền chăm lo gia đình để bù lại những tháng ngày ông
lang thang khắp chốn. Không chỉ có thế, nghề gò hàn mà ông nói rằng đã
học từ nhỏ này còn có một ý nghĩa rất lớn. Đó là, nuôi sống nghiệp đờn
ca của ông, bởi vì thời đó chơi đờn không kiếm ra tiền. Quần quật cả
ngày với búa, với đe và những chiếc máng xối, những chiếc thùng đựng
nước... nhưng ông vẫn không sao quên được tiếng đờn kìm đã bao phen lay
động lòng người hâm mộ. Khi tay vừa buông chiếc búa xuống là ông ôm lấy
cây đờn kìm với nụ cười rạng rỡ lại nở trên môi. Đó là những lúc ông
thấy mình hạnh phúc hơn bao giờ hết. Bao niềm vui, nỗi buồn cứ theo
tiếng đờn mà tuôn chảy, để lại trong tâm hồn ông một cảm giác thoải mái
lạ thường. Trong căn nhà lợp ngói âm dương cũ kỹ trên đường Cách Mạng
Tháng Tám, đêm đêm hàng xóm và người đi đường lại nghe tiếng đờn kìm
quen thuộc vang lên. Đó là những khi nghệ sĩ Tư Còn mượn tiếng đờn kìm
để giải bầu tâm sự. Ông chia sẻ: “Tiếng đờn cũng có tiếng vui, tiếng
buồn khác nhau. Vui thì đờn Bắc hạ. Buồn thì đờn Nam oán. Ai đó đang
buồn mà nghe tiếng đờn Nam oán thì khó mà cầm lòng được. Bởi thế, người
ta nói, tiếng đờn nói hộ lòng người nghệ sĩ là vậy. Tâm trạng mình sao
thì tiếng đờn nó vậy”.
Để duy trì nghiệp đờn chỉ mình ngồi ôm
đờn gãy một mình thôi thì chưa đủ, nghĩ thế nên ông quyết định mở lớp
dạy đờn miễn phí tại nhà của mình, vừa ôn luyện nghề nghiệp, vừa góp
phần bảo tồn và phát huy những vốn quý của âm nhạc dân tộc tại quê
hương. Học trò tìm đến ông học đờn rất đông, có những đêm lên đến 30-40
người. Người trong tỉnh có, người ở các nơi khác cũng có. Nghe danh thầy
Tư Còn có ngón đờn kìm độc đáo, ai cũng muốn được thầy truyền nghề cho.
Ngoài dạy đờn, ông còn dạy học trò mình cách hát, cách biểu diễn trên
sân khấu. Tất nhiên chỉ ở một chừng mực nào đó thôi bởi đây không phải
là chuyên sâu của ông. Ông nói, người dạy đờn thì phải biết ca, hát mới
dạy cho người ta được. Biết để ca thị phạm cho học trò và biết chỗ nào
học trò mình hát sai nhạc hoặc chưa hay mà sửa cho đúng, cho hay hơn.
Lúc đầu ông chỉ dạy ở nhà, sau đó các trung tâm văn hóa, Hội Văn học
nghệ thuật tỉnh, Đoàn Văn công tỉnh mở lớp cũng mời ông ra đứng lớp dạy
cho các thế hệ đi sau. Nhiều năm qua, ông còn là chủ nhiệm câu lạc bộ
đờn ca tài tử thuộc Hội Văn học nghệ thuật tỉnh và Trung tâm văn hóa
tỉnh, rồi tham gia trong ban giám khảo các hội thi, ban cố vấn các
chương trình văn nghệ trên đài địa phương và Trung ương. Hiện nay, ngoài
dạy đờn tại nhà, ông còn phụ trách lớp đờn ca tài tử ngoại khóa cho
sinh viên tại trường Đại học Bình Dương cùng với nghệ sĩ Lý Bạch Huệ.
Lúc đầu, ý định mở lớp dạy đờn chỉ để duy trì sự hiểu biết của ông,
không ngờ quyết định đó đã gắn bó ông với nghề dạy nhạc này luôn.
Hơn 30 năm gắn bó với các lớp dạy đờn,
ông không thể nhớ hết những học trò đã theo học cùng ông. Trong đó, có
nhiều học trò thành tài ở trong và ngoài tỉnh. Về đờn có Nguyễn Phước
Trọng, Đặng Phú Đức hiện đang công tác tại Trung tâm Văn hóa tỉnh, hay
Nguyễn Thị Kiều My đoạt huy chương vàng tại liên hoan nhạc cụ dân tộc
TP.HCM năm 1992. Về hát cải lương, vũ đạo có Trương Mộng Hùng (huy
chương vàng), hay Hùng Thái, Nguyễn Thị Tuyết Hà, Kim Loan, Vũ Thị Ái
Lê... đều đoạt giải cao trong các cuộc thi giọng ca cải lương do Hội Sân
khấu TP.HCM tổ chức. “Nhiều lúc mình làm những chuyện cũng có ý nghĩa
đấy chứ. Cuộc đời nghệ sĩ như thế cũng là hạnh phúc lắm rồi”, nói rồi
ông cười sảng khoái.
Nghiệp đờn khó dứt
Từ ngày từ giã các gánh hát về sinh sống
tại quê nhà, vừa làm nghề gò hàn, nghệ sĩ Tư Còn vừa hoạt động rất tích
cực trong các phong trào văn nghệ quần chúng tại địa phương và tham gia
công tác trong Đoàn Văn công tỉnh Sông Bé (nay là Đoàn ca múa nhạc dân
tộc tỉnh Bình Dương). Cũng từ đó, ông bắt đầu khẳng định tên tuổi của
mình qua các giải thưởng tại các cuộc thi liên quan đến âm nhạc dân tộc
trong tỉnh, khu vực và toàn quốc. Mỗi lần xuất quân đi thi, dù ở vai trò
cá nhân hay trưởng đoàn, cứ có mặt ông tham gia là có thành tích cao
mang về cho tỉnh nhà. Trong đó, đặc biệt phải kể đến lần so tài của ông
với 50 tay đờn cừ khôi trong cả nước tại hội thi độc tấu âm nhạc toàn
quốc vào năm 1978. Kết quả, có 18 người được Viện Âm nhạc phong tặng
danh hiệu “Danh cầm toàn quốc”. Nghệ sĩ Tư Còn là người đạt danh hiệu
“Danh cầm đàn nguyệt” trong số 18 danh cầm đó. Những năm sau đó, nghệ sĩ
Tư Còn liên tục khẳng định tài năng của mình tại các hội thi, hội diễn
toàn quốc, như: HCB (không có HCV) tại hội diễn độc tấu đờn kìm toàn
quốc năm 1988; rồi HCB tài năng diễn tấu toàn quốc năm 1992; HCV độc tấu
đờn kìm toàn quốc năm 1993. Đến năm 2000, tại Liên hoan đờn ca tài tử
toàn quốc tại TP.HCM, đội đờn ca tài tử Bình Dương do ông làm trưởng
đoàn tiếp tục đoạt HCV toàn quốc. Lần này, cá nhân ông cũng đoạt HCV
toàn quốc về độc tấu đờn kìm. 4 năm sau, ông vào vai huấn luyện và dẫn
dắt đội đờn ca tài tử của tỉnh Bình Dương đi dự thi tại Bạc Liêu cũng
mang về tấm HCV cấp quốc gia...
Sau một loạt thành tích mà cá nhân ông
đạt được qua các hội thi, hội diễn, ông không còn tham gia tranh tài tại
các hội thi sau này nữa, nhưng mỗi khi diễn ra hội diễn khu vực hay
toàn quốc, ông lại được Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch, Đài Phát thanh -
Truyền hình Bình Dương mời “huấn luyện” cho các đội đờn ca tài tử cử đi
dự thi. Những tiết mục nào mang tính giao lưu vui chơi, không ai chấm
giải ông mới được tham gia. “Mình là nghệ sĩ chơi đàn, mỗi khi dàn dựng
xong một chương trình rồi cho anh em đi thi mà mình không được chơi đàn
trong đó cũng buồn lắm. Nhưng quy định là vậy, biết làm sao được, thôi
đành dốc hết sức mình dìu dắt các em đi sau. Các em đi thi đạt giải cao
mình thấy cũng vui”, ông chia sẻ.
Bây giờ, ông vẫn miệt mài lao động nghệ
thuật. Vừa dạy đờn tại nhà, vừa dẫn dắt Câu lạc bộ đờn ca tài tử thuộc
Trung tâm Văn hóa tỉnh, vừa tham gia ban giám khảo, ban cố vấn các cuộc
thi, liên hoan đờn ca tài tử trong tỉnh và toàn quốc. Năm nay, ông đã 75
tuổi nhưng trông còn dẻo dai lắm, tiếng đờn kìm của ông vẫn độc đáo tựa
ngày nào. “Đờn ca giúp mình trẻ khỏe ra rất nhiều, như thế mới chạy
“sô” khắp mọi nơi được”, ông nói. Ông chia sẻ: “Mình là một nghệ sĩ chơi
đờn, ai mời tham gia các chương trình đúng với nghề thì mình đều đi
hết. Thù lao nhiều ít không quan trọng, quan trọng là mình được chơi đàn
phục vụ bà con”. Riêng những lần đi diễn từ thiện, ngoài ủng hộ bằng
những tiết mục biểu diễn cho không khí thêm vui, đã không ít lần ông với
chị Kim Phượng - con gái cả của ông - còn góp thêm chút đỉnh hoặc vận
động mạnh thường quân ủng hộ để tặng quà cho người nghèo, trẻ mồ côi. Có
khi người ta mời đi diễn từ thiện tận Bình Định ông cũng ôm đờn lên
đường mà không hề tính toán thiệt hơn, kể cả sức khỏe của mình. Biết đi
như thế là vất vả, nhưng khi biểu diễn thấy bà con coi mê mẫn, rồi vỗ
tay hoan nghênh sau mỗi tiết mục, vất vả cũng theo đó mà quên đi, chỉ
còn lại trong ông một cảm giác vui vẻ. Đó chính là hạnh phúc của người
nghệ sĩ, khó mà tả được.
75 tuổi đời, 64 năm “tuổi đờn”, ông sống
gần như trọn vẹn với cái nghiệp đờn ca này. Những tấm huy chương, bằng
khen, giấy công nhận... đã ngã màu ố vàng từ những ngày sau giải phóng
và cả mới cũng treo đầy hai bên tường ngôi nhà nhỏ chính là thành quả mà
ông đã gặt hái được trong cuộc đời nghệ thuật của mình. Với những thành
tích đạt được đó và những cống hiến của ông trên con đường nghệ thuật,
năm 2007, ông là một trong số ít ỏi những nghệ sĩ của tỉnh Bình Dương
được Nhà nước phong tặng danh hiệu NSƯT. “Còn sức thì chú vẫn còn đi
diễn. Được chơi đờn, mang tiếng đờn đi phục vụ và được bà con đón nhận
là sung sướng rồi. Bây giờ, chú còn có một niềm hạnh phúc khác đó là con
gái cả của chú cũng đi theo cái nghiệp ca hát này nên chú rất vui. Hai
cha con người đờn, người hát phục vụ bà con tại các buổi diễn từ thiện
mới thấy cái nghiệp cầm ca này cũng thật hạnh phúc biết bao”, NSƯT Tư
Còn nói. Xin chúc cho NSƯT Tư Còn và giọng ca Kim Phượng thắm mãi với
thời gian, để tiếng đờn kìm réo rắt và giọng ca sâu lắng kia tiếp tục
cống hiến cho đời những cung bậc cảm xúc khó phai.
CẨM LÝ- HỒNG THUẬN
Nhận xét
Đăng nhận xét