Âm nhạc cổ truyền trong đời sống hôm nay
Âm nhạc cổ truyền trong đời sống hôm nay12/1/2012 9:38:39 AMCuối tháng 5 và tháng 6 nǎm 2003, tại Hà Nội và thành phố Hồ Chí Minh đã diễn ra hai hội thảo khoa học xoay quanh vấn đề giáo dục âm nhạc. Với tiêu đề "Âm nhạc cổ truyền trong đời sống hôm nay", nội dung chính của cuộc hội thảo ở Hà Nội nhằm vào việc bảo tồn và phát huy âm nhạc cổ truyền trong đào tạo - giáo dục, trên các phương tiện truyền thông đại chúng và trong sinh thái vǎn hóa cồ truyền
Âm nhạc cổ truyền trong đời sống hôm nay
Cuối tháng 5 và tháng 6 nǎm 2003, tại Hà Nội và thành phố Hồ Chí Minh đã diễn ra hai hội thảo khoa học xoay quanh vấn đề giáo dục âm nhạc. Với tiêu đề "Âm nhạc cổ truyền trong đời sống hôm nay", nội dung chính của cuộc hội thảo ở Hà Nội nhằm vào việc bảo tồn và phát huy âm nhạc cổ truyền trong đào tạo - giáo dục, trên các phương tiện truyền thông đại chúng và trong sinh thái vǎn hóa cồ truyền. Cũng hướng tới mục đích giáo dục, hội thảo khoa học được tổ chức sau đó một tháng tại thành phố Hồ Chí Minh lại bàn về một mảng khác, mang tính cụ thể hơn - đó là trao đổi về chương trình sách giáo khoa âm nhạc trong các nhà trường phổ thông. Hai cuộc hội thảo đã tập trung được rất nhiều ý kiến đa dạng, thú vị, thậm chí trái ngược nhau, của các nhà hoạt động âm nhạc, các nhà nghiên cứu, các nhà giáo dục, các phóng viên... Chúng tôi xin được trích đǎng một số tham luận tại hai hội thảo này.
Âm nhạc cổ truyền trong đời sống hôm nay(Đề dẫn Hội thảo)
Từ nửa cuối thế kỷ XX trở lại đây, khoa học công nghệ thông tin bùng nổ đã làm cho nền vǎn minh nhân loại phát triển vũ bão, trái đất dường như chật hẹp, nhiều vấn đề về vǎn hóa - xã hội toàn cầu đang làm đau đầu các nhà lãnh đạo mỗi quốc gia. Nhiều người quan niệm rằng đây là thời đại mà sáng tạo của mỗi cá thể phải đặt lên hàng đầu, khuynh hướng nhất thể hóa vǎn hóa nhân loại đang được nhiều người quảng cáo. Trước thực trạng này, nhiều nhà vǎn hóa và tư tưởng tiến bộ của nhân loại đã lên tiếng cảnh báo cũng như đã có những động thái tích cực để giúp đỡ, hỗ trợ các quốc gia bảo tồn bản sắc vǎn hóa của mình.
Nghị quyết Đại hội lần thứ IX của Đảng Cộng sản Việt Nam đã nêu rõ: "Xây dựng nền vǎn hóa tiên tiến đậm đà bản sắc dân tộc vừa là mục tiêu, vừa là động lực thúc đẩy sự phát triển kinh tế - xã hội". Muốn giữ gìn và phát huy bản sắc vǎn hóa dân tộc, trước hết phải giữ gìn những tinh hoa truyền thống.
Nước ta có nhạc từ rất sớm, nhạc đã tham gia tích cực vào toàn bộ đời sống sinh hoạt xã hội. Nếu ta chỉ lấy bộ đàn đá Ndut Lieng Krak được tìm thấy đầu tiên ở Việt Nam vào nǎm 1949 có 5 âm trên 7 thanh đá, hoặc nếu chúng ta chỉ lấy chiếc trống đồng Ngọc Lũ với khá đầy đủ những hình thức sinh hoạt âm nhạc từ nhạc cụ đến cảnh hát đối đáp nam nữ, cảnh gõ nhịp đua thuyền được khắc trên mặt trống và tang trống thì chúng ta cũng đã có quá đủ cứ liệu để chứng minh đất nước ta đã có một nền vǎn hóa âm nhạc từ rất sớm. Nền vǎn hóa âm nhạc ấy đã phát triển liên tục trong suốt chiều dài lịch sử có lúc thǎng, có lúc trầm, có lúc thịnh, có lúc suy. Song từ chính cái thǎng - trầm, thịnh - suy ấy, cha ông chúng ta đã tạo dựng được một nền âm nhạc truyền thống có nhạc ngữ riêng, có bản sắc riêng, phong phú về hình thức, đa dạng về thể loại.
Về luật nhạc có Dương luật, Âm lữ. Về nhạc ở triều đình có hai hình thức lớn là Nhã nhạc và Tụng nhạc. Nhã có nghĩa là chính đính; tụng có nghĩa là khen ngợi, ca tụng công đức của các vua đời trước, hát ở nơi tông miếu. Về cấu trúc âm nhạc có Tiểu thành và Đại thành. Tiểu thành là những khúc nhạc nhỏ, Đại thành là tập hợp nhiều khúc nhạc nhỏ thành khúc nhạc to. Về tổ chức dàn nhạc, lấy tổ chức Bát âm làm trọng. Bát âm gồm kim (tiếng chuông), thạch (tiếng khánh), thổ (tiếng huyên), cách (tiếng trống), ty (tiếng đàn), mộc (tiếng chúc ngữ), bào (tiếng sênh), trúc (tiếng sáo). Khi chế ra nhạc phải cảm nhận quan hệ của các âm như kim ứng với thạch, ty ứng với trúc, trúc ứng với bào, bào ứng với thổ, v.v... Về kỹ thuật chơi đàn cũng đã được cha ông ta ghi chép rõ rệt: "Việc búng, nhấn, bật dây khi đánh đàn cầm; việc vuốt, nắn, móc dây khi đánh đàn sắt, việc thổi ống tiêu, huyên, trì, song quản cùng việc đánh chúc ngữ, đánh chuông, đánh trống đều đã có phương pháp và nhạc phổ".
Cuối thế kỷ XV đến đầu thế kỷ XX, nhà Nguyễn đã để lại cho chúng ta vốn di sản âm nhạc vô cùng phong phú. Vốn di sản âm nhạc còn lại là sự kết tinh âm nhạc của tất cả các triều đại trước đó. Vốn di sản đó bao gồm đầy đủ các họ, chi nhạc cụ từ họ nhạc cụ tự thân vang, họ nhạc cụ màng rung, họ nhạc cụ dây rung và họ nhạc cụ hơi; bao gồm đầy đủ các hình thức dàn nhạc khác nhau như: dàn nhạc biên chung, dàn nhạc biên khánh, dàn nhạc gõ, dàn Đại nhạc, dàn Tiểu nhạc, dàn quân nhạc, v.v... Cùng với nhạc cụ và dàn nhạc là rất nhiều những hình thức âm nhạc và thể loại âm nhạc khác nhau từ nhạc không lời, nhạc có lời, nhạc cho múa và sân khấu. Tất cả các hình thức âm nhạc này đều được quy định hết sức chặt chẽ về tổ chức dàn nhạc, cách thức diễn tấu, chương trình bài bản và đặc biệt là không gian biểu diễn.
Cuốn Khâm định Đại Nam hội điển sự lệ ghi rất rõ: "Phàm buổi lễ thường triều, tấu các thứ nhạc nhỏ, buổi lễ đại triều, nhạc lớn nhạc nhỏ cùng tấu. Đồ nhạc treo đặt ở phía nam bệ rồng, đồ nhạc lớn đặt ở phía nam thềm rồng, đều đặt thành hai bên Đông Tây đối xứng với nhau. Bọn ca sinh, nhạc sinh chiểu theo thứ tự bày hàng, đều chiểu từng tiết, tấu nhạc đúng như nghi thức". Một chương trình bài bản được trình tấu trong những ngày long trọng của triều đình, sách cũng ghi rõ:
- Khi Hoàng thái hậu lên bảo tọa, tấu các bài Bảo thành, Bình thành, Doãn thành, Vũ gia thành. Lễ xong tấu bài Khánh thành.
- Vua lên bảo tọa, tấu các bài: Nguyên thọ, Trình thọ, Vĩnh thọ, Gia thọ, Hy thọ, Hiển thọ, Tuy thọ.
- Khi yến tiệc tại điện Cần Chánh, tấu các bài: Cảnh phúc, Hoằng phúc, Thuần phúc, Sùng phúc, Diễn phúc.
Xem thế đủ biết chúng ta đã có quốc nhạc từ rất lâu. V.v... và v.v...
Về sau này, khoảng thời chúa Nguyễn Phúc Chu (1691-1725) trở đi, một hình thức âm nhạc thưởng thức đã ra đời, đó là hình thức ca nhạc thính phòng Huế. Dĩ nhiên là ở các triều đại trước đó, những hình thức âm nhạc thưởng thức cũng đã có, nhưng không ai còn nhớ, không sách nào ghi chép được các giai điệu của nó. Hình thức âm nhạc thính phòng Huế là sự hòa nhập giữa hai dòng nhạc Việt (từ Bắc vào) và Chiêm (bản địa) mà hình thành. Dòng nhạc ra đời đã đóng góp một ý nghĩa quan trọng, làm phong phú hình thức âm nhạc Việt Nam và khẳng định bản sắc của nhạc ngữ Việt Nam. Thế là, cùng với các hình thức âm nhạc thưởng thức đã có sẵn ở miền Bắc như hát Xẩm, hát ả đào, các điệu ngâm vịnh, hát Chèo, nền âm nhạc cổ truyền của chúng ta đã có thêm các điệu Nam ai, Nam bình, Nam xuân, Nam thương, Quả phụ, Phú lục, Cổ bản và hàng chục các điệu "lý" có nhạc tính rất cao. Cũng chính từ những sáng tạo âm nhạc có giá trị ấy đã tác động mạnh mẽ tới nhiều hoạt động sáng tạo âm nhạc cổ truyền của cả nước. Nhiều bản hát Chèo, hát Vǎn, hát Tuồng, hát Quan họ ở miền Bắc có hơi Nam, hơi Xuân của Huế, nhiều điệu Hò, điệu Vè miền Trung có pha hơi Nam, hơi Ai của miền Nam. Nhưng đặc biệt nhờ vào sáng tạo âm nhạc thính phòng Huế đã làm nảy sinh nhiều hình thức âm nhạc truyền thống phương Nam như ca đàn Tài tử, sân khấu Cải lương là những hình thức âm nhạc mang tính chuyên nghiệp rất cao. Và có lẽ phải đến giai đoạn khoảng từ 1700 - 1900 trở về sau, cha ông ta mới tìm ra được và phân biệt được một cách tương đối rõ rệt về tính cơ bản trong cấu trúc âm nhạc Việt Nam như những vấn đề cung, điệu, giọng, hơi, nhịp, phách, cùng những kỹ thuật sử dụng các ngón bấm như vỗ, mổ, rung, nhấn, nhấn rung, cung sóc, cung liền, cung vuốt, cung nhấn, cung luyến v.v... để thể hiện tính chất âm nhạc trong từng loại bản đàn, bài hát khác nhau. Đây cũng chính là những kết quả sáng tạo lớn để hình thành nền nhạc cổ Việt Nam có tính mẫu mực.
Song song với những hình thức âm nhạc có tính kinh điển này, chúng ta còn có một nền âm nhạc dân gian vô cùng phong phú của 54 dân tộc. Đây là nền âm nhạc gắn liền với cuộc sống lao động, đời sống tâm linh, sinh hoạt cộng đồng. Có thể nói, đó là một di sản khổng lồ, một minh chứng hùng hồn cho diễn trình lịch sử sáng tạo âm nhạc cổ truyền Việt Nam.
Làm thế nào để bảo tồn được vốn di sản quý báu mà cha ông để lại và đặc biệt làm thế nào để phát huy vốn di sản ấy trong đời sống hiện nay - đó là vấn đề có tính bức thiết.
Vẫn biết hơn 40 nǎm qua, Đảng và Nhà nước ta đã có nhiều chủ trương chính sách cùng nhiều chỉ thị trực tiếp cho các cơ quan quản lý, các đoàn nghệ thuật, các trường đào tạo nghệ thuật, nhưng nếu nghiêm túc kiểm điểm lại, đánh giá lại những kết quả thu được, chúng ta vẫn còn quá nhiều bǎn khoǎn, trǎn trở.
Điều bǎn khoǎn đầu tiên là con cháu chúng ta đang xa dần, dị ứng dần với nghệ thuật và âm nhạc cổ truyền. Trong lúc đó thì các chương trình giáo dục âm nhạc cổ truyền của chúng ta lại vô cùng bất cập.
Điều bǎn khoǎn thứ hai là việc giảng dạy và biểu diễn âm nhạc cổ truyền hiện nay trong các trường dạy nhạc không còn "bảo thủ" được truyền thống nữa mà đã phát triển, đã sáng tạo theo lối mới hoàn toàn. Thậm chí người ta còn đang hiện đại hóa nghệ thuật và âm nhạc cung đình. Nhiều người đã phải kêu lên về sự hiện đại hóa và đã viết: "Một dàn nhạc đông hơn hai chục người - kết quả của việc tổ bộ hóa theo dàn nhạc giao hưởng. Trong đó đàn nguyệt bass, trống dân tộc cải biên theo lối nhạc nhẹ, tỳ bà gắn phím bình quân... Âm nhạc cung đình gì mà lại như vậy!" (bài Hội thảo quốc tế về Âm nhạc cung đình Huế của Yến Thanh). Còn Giáo sư Tô Ngọc Thanh khi tổng kết Hội thảo về Nhã nhạc cung đình đã nói: "Nếu chúng ta không thể chấp nhận việc bê tông hóa, đánh bóng mạ kền, tân kỳ hóa Hoàng thành Huế thì tại sao lại chấp nhận việc cải biên, cải tiến nghệ thuật cung đình Huế?".
Thực trạng trong nhiều nǎm qua, công tác giáo dục vǎn hóa truyền thống, giáo dục âm nhạc truyền thống của chúng ta trong cộng đồng là rất yếu kém và thiếu đồng bộ; công tác bảo tồn nghệ thuật truyền thống trong đào tạo làm không tốt, không có trường đào tạo nghệ thuật nào, không có đoàn nghệ thuật ca múa nhạc nào của Nhà nước có kế hoạch đào tạo bảo tồn, có chương trình nghệ thuật bảo tồn, mà hầu hết là đào tạo phát triển và hiện đại hóa cổ truyền, các chương trình biểu diễn, sáng tác tác phẩm dựa trên cổ truyền, phát triển cổ truyền, các nhà hát ngụy cổ truyền, chứ không diễn theo cổ truyền mà diễn cách tân. (Chúng tôi không phản đối mà thậm chí hết sức ủng hộ những sáng tạo nghệ thuật truyền thống đương đại, nhưng không thể coi đấy là cổ truyền được). Để góp phần xây dựng nền vǎn hóa Việt Nam tiên tiến đậm đà bản sắc dân tộc, ngành nhạc chúng ta còn quá nhiều công việc phải làm ngay. Song có một việc nếu không được làm ngay, làm triệt để, làm toàn diện đó là Bảo tồn và phát huy vốn di sản âm nhạc cổ truyền trong đời sống hôm nay thì, đến một ngày không xa, chúng ta sẽ đánh mất dần, mai một dần rồi mất hẳn một phần ký ức dân tộc, bản sắc dân tộc trong vǎn hóa âm nhạc. Sự mất mát ấy cũng không thua kém gì sự mất đi tiếng nói và chữ viết của một quốc gia. Sự mất mát ấy cũng đồng nghĩa với mất chủ quyền quốc gia.
Thực trạng này và nhiều thực trạng khác đã thúc đẩy chúng tôi đứng ra tổ chức cuộc hội thảo ngày hôm nay.
Để hội thảo đạt được tính mục đích, chúng tôi đề nghị các tham luận và các đại biểu tới dự tập trung ý kiến vào các điểm sau đây:
1. Bảo tồn và phát huy âm nhạc cổ truyền trong đào tạo và giáo dục.
("Bảo tồn" là giữ lại không cho mất đi, không để biến dạng. Hiện có ba cách bảo tồn là:
- Bảo tồn bằng các phương pháp công nghệ;
- Bảo tồn bằng giáo dục và đào tạo;
- Bảo tồn trong môi trường vǎn hóa.
"Phát huy" là làm cho nó lan rộng và nảy nở thêm; vậy phát huy không đồng nghĩa với phát triển, phát triển chỉ có thể đi với kế thừa: kế thừa - phát triển).
2. Bảo tồn và phát huy âm nhạc cổ truyền trên báo chí và phát thanh, truyền hình.
3. Bảo tồn và phát huy âm nhạc cổ truyền trong sinh thái vǎn hóa cổ truyền.
Ban Tổ chức hội thảo rất mong nhận được những ý kiến khoa học, tập trung vào ba yêu cầu trên đây.
Xin cảm ơn các đại biểu hội nghị đã quan tâm theo dõi.
Nghị quyết Đại hội lần thứ IX của Đảng Cộng sản Việt Nam đã nêu rõ: "Xây dựng nền vǎn hóa tiên tiến đậm đà bản sắc dân tộc vừa là mục tiêu, vừa là động lực thúc đẩy sự phát triển kinh tế - xã hội". Muốn giữ gìn và phát huy bản sắc vǎn hóa dân tộc, trước hết phải giữ gìn những tinh hoa truyền thống.
Nước ta có nhạc từ rất sớm, nhạc đã tham gia tích cực vào toàn bộ đời sống sinh hoạt xã hội. Nếu ta chỉ lấy bộ đàn đá Ndut Lieng Krak được tìm thấy đầu tiên ở Việt Nam vào nǎm 1949 có 5 âm trên 7 thanh đá, hoặc nếu chúng ta chỉ lấy chiếc trống đồng Ngọc Lũ với khá đầy đủ những hình thức sinh hoạt âm nhạc từ nhạc cụ đến cảnh hát đối đáp nam nữ, cảnh gõ nhịp đua thuyền được khắc trên mặt trống và tang trống thì chúng ta cũng đã có quá đủ cứ liệu để chứng minh đất nước ta đã có một nền vǎn hóa âm nhạc từ rất sớm. Nền vǎn hóa âm nhạc ấy đã phát triển liên tục trong suốt chiều dài lịch sử có lúc thǎng, có lúc trầm, có lúc thịnh, có lúc suy. Song từ chính cái thǎng - trầm, thịnh - suy ấy, cha ông chúng ta đã tạo dựng được một nền âm nhạc truyền thống có nhạc ngữ riêng, có bản sắc riêng, phong phú về hình thức, đa dạng về thể loại.
Về luật nhạc có Dương luật, Âm lữ. Về nhạc ở triều đình có hai hình thức lớn là Nhã nhạc và Tụng nhạc. Nhã có nghĩa là chính đính; tụng có nghĩa là khen ngợi, ca tụng công đức của các vua đời trước, hát ở nơi tông miếu. Về cấu trúc âm nhạc có Tiểu thành và Đại thành. Tiểu thành là những khúc nhạc nhỏ, Đại thành là tập hợp nhiều khúc nhạc nhỏ thành khúc nhạc to. Về tổ chức dàn nhạc, lấy tổ chức Bát âm làm trọng. Bát âm gồm kim (tiếng chuông), thạch (tiếng khánh), thổ (tiếng huyên), cách (tiếng trống), ty (tiếng đàn), mộc (tiếng chúc ngữ), bào (tiếng sênh), trúc (tiếng sáo). Khi chế ra nhạc phải cảm nhận quan hệ của các âm như kim ứng với thạch, ty ứng với trúc, trúc ứng với bào, bào ứng với thổ, v.v... Về kỹ thuật chơi đàn cũng đã được cha ông ta ghi chép rõ rệt: "Việc búng, nhấn, bật dây khi đánh đàn cầm; việc vuốt, nắn, móc dây khi đánh đàn sắt, việc thổi ống tiêu, huyên, trì, song quản cùng việc đánh chúc ngữ, đánh chuông, đánh trống đều đã có phương pháp và nhạc phổ".
Cuối thế kỷ XV đến đầu thế kỷ XX, nhà Nguyễn đã để lại cho chúng ta vốn di sản âm nhạc vô cùng phong phú. Vốn di sản âm nhạc còn lại là sự kết tinh âm nhạc của tất cả các triều đại trước đó. Vốn di sản đó bao gồm đầy đủ các họ, chi nhạc cụ từ họ nhạc cụ tự thân vang, họ nhạc cụ màng rung, họ nhạc cụ dây rung và họ nhạc cụ hơi; bao gồm đầy đủ các hình thức dàn nhạc khác nhau như: dàn nhạc biên chung, dàn nhạc biên khánh, dàn nhạc gõ, dàn Đại nhạc, dàn Tiểu nhạc, dàn quân nhạc, v.v... Cùng với nhạc cụ và dàn nhạc là rất nhiều những hình thức âm nhạc và thể loại âm nhạc khác nhau từ nhạc không lời, nhạc có lời, nhạc cho múa và sân khấu. Tất cả các hình thức âm nhạc này đều được quy định hết sức chặt chẽ về tổ chức dàn nhạc, cách thức diễn tấu, chương trình bài bản và đặc biệt là không gian biểu diễn.
Cuốn Khâm định Đại Nam hội điển sự lệ ghi rất rõ: "Phàm buổi lễ thường triều, tấu các thứ nhạc nhỏ, buổi lễ đại triều, nhạc lớn nhạc nhỏ cùng tấu. Đồ nhạc treo đặt ở phía nam bệ rồng, đồ nhạc lớn đặt ở phía nam thềm rồng, đều đặt thành hai bên Đông Tây đối xứng với nhau. Bọn ca sinh, nhạc sinh chiểu theo thứ tự bày hàng, đều chiểu từng tiết, tấu nhạc đúng như nghi thức". Một chương trình bài bản được trình tấu trong những ngày long trọng của triều đình, sách cũng ghi rõ:
- Khi Hoàng thái hậu lên bảo tọa, tấu các bài Bảo thành, Bình thành, Doãn thành, Vũ gia thành. Lễ xong tấu bài Khánh thành.
- Vua lên bảo tọa, tấu các bài: Nguyên thọ, Trình thọ, Vĩnh thọ, Gia thọ, Hy thọ, Hiển thọ, Tuy thọ.
- Khi yến tiệc tại điện Cần Chánh, tấu các bài: Cảnh phúc, Hoằng phúc, Thuần phúc, Sùng phúc, Diễn phúc.
Xem thế đủ biết chúng ta đã có quốc nhạc từ rất lâu. V.v... và v.v...
Về sau này, khoảng thời chúa Nguyễn Phúc Chu (1691-1725) trở đi, một hình thức âm nhạc thưởng thức đã ra đời, đó là hình thức ca nhạc thính phòng Huế. Dĩ nhiên là ở các triều đại trước đó, những hình thức âm nhạc thưởng thức cũng đã có, nhưng không ai còn nhớ, không sách nào ghi chép được các giai điệu của nó. Hình thức âm nhạc thính phòng Huế là sự hòa nhập giữa hai dòng nhạc Việt (từ Bắc vào) và Chiêm (bản địa) mà hình thành. Dòng nhạc ra đời đã đóng góp một ý nghĩa quan trọng, làm phong phú hình thức âm nhạc Việt Nam và khẳng định bản sắc của nhạc ngữ Việt Nam. Thế là, cùng với các hình thức âm nhạc thưởng thức đã có sẵn ở miền Bắc như hát Xẩm, hát ả đào, các điệu ngâm vịnh, hát Chèo, nền âm nhạc cổ truyền của chúng ta đã có thêm các điệu Nam ai, Nam bình, Nam xuân, Nam thương, Quả phụ, Phú lục, Cổ bản và hàng chục các điệu "lý" có nhạc tính rất cao. Cũng chính từ những sáng tạo âm nhạc có giá trị ấy đã tác động mạnh mẽ tới nhiều hoạt động sáng tạo âm nhạc cổ truyền của cả nước. Nhiều bản hát Chèo, hát Vǎn, hát Tuồng, hát Quan họ ở miền Bắc có hơi Nam, hơi Xuân của Huế, nhiều điệu Hò, điệu Vè miền Trung có pha hơi Nam, hơi Ai của miền Nam. Nhưng đặc biệt nhờ vào sáng tạo âm nhạc thính phòng Huế đã làm nảy sinh nhiều hình thức âm nhạc truyền thống phương Nam như ca đàn Tài tử, sân khấu Cải lương là những hình thức âm nhạc mang tính chuyên nghiệp rất cao. Và có lẽ phải đến giai đoạn khoảng từ 1700 - 1900 trở về sau, cha ông ta mới tìm ra được và phân biệt được một cách tương đối rõ rệt về tính cơ bản trong cấu trúc âm nhạc Việt Nam như những vấn đề cung, điệu, giọng, hơi, nhịp, phách, cùng những kỹ thuật sử dụng các ngón bấm như vỗ, mổ, rung, nhấn, nhấn rung, cung sóc, cung liền, cung vuốt, cung nhấn, cung luyến v.v... để thể hiện tính chất âm nhạc trong từng loại bản đàn, bài hát khác nhau. Đây cũng chính là những kết quả sáng tạo lớn để hình thành nền nhạc cổ Việt Nam có tính mẫu mực.
Song song với những hình thức âm nhạc có tính kinh điển này, chúng ta còn có một nền âm nhạc dân gian vô cùng phong phú của 54 dân tộc. Đây là nền âm nhạc gắn liền với cuộc sống lao động, đời sống tâm linh, sinh hoạt cộng đồng. Có thể nói, đó là một di sản khổng lồ, một minh chứng hùng hồn cho diễn trình lịch sử sáng tạo âm nhạc cổ truyền Việt Nam.
Làm thế nào để bảo tồn được vốn di sản quý báu mà cha ông để lại và đặc biệt làm thế nào để phát huy vốn di sản ấy trong đời sống hiện nay - đó là vấn đề có tính bức thiết.
Vẫn biết hơn 40 nǎm qua, Đảng và Nhà nước ta đã có nhiều chủ trương chính sách cùng nhiều chỉ thị trực tiếp cho các cơ quan quản lý, các đoàn nghệ thuật, các trường đào tạo nghệ thuật, nhưng nếu nghiêm túc kiểm điểm lại, đánh giá lại những kết quả thu được, chúng ta vẫn còn quá nhiều bǎn khoǎn, trǎn trở.
Điều bǎn khoǎn đầu tiên là con cháu chúng ta đang xa dần, dị ứng dần với nghệ thuật và âm nhạc cổ truyền. Trong lúc đó thì các chương trình giáo dục âm nhạc cổ truyền của chúng ta lại vô cùng bất cập.
Điều bǎn khoǎn thứ hai là việc giảng dạy và biểu diễn âm nhạc cổ truyền hiện nay trong các trường dạy nhạc không còn "bảo thủ" được truyền thống nữa mà đã phát triển, đã sáng tạo theo lối mới hoàn toàn. Thậm chí người ta còn đang hiện đại hóa nghệ thuật và âm nhạc cung đình. Nhiều người đã phải kêu lên về sự hiện đại hóa và đã viết: "Một dàn nhạc đông hơn hai chục người - kết quả của việc tổ bộ hóa theo dàn nhạc giao hưởng. Trong đó đàn nguyệt bass, trống dân tộc cải biên theo lối nhạc nhẹ, tỳ bà gắn phím bình quân... Âm nhạc cung đình gì mà lại như vậy!" (bài Hội thảo quốc tế về Âm nhạc cung đình Huế của Yến Thanh). Còn Giáo sư Tô Ngọc Thanh khi tổng kết Hội thảo về Nhã nhạc cung đình đã nói: "Nếu chúng ta không thể chấp nhận việc bê tông hóa, đánh bóng mạ kền, tân kỳ hóa Hoàng thành Huế thì tại sao lại chấp nhận việc cải biên, cải tiến nghệ thuật cung đình Huế?".
Thực trạng trong nhiều nǎm qua, công tác giáo dục vǎn hóa truyền thống, giáo dục âm nhạc truyền thống của chúng ta trong cộng đồng là rất yếu kém và thiếu đồng bộ; công tác bảo tồn nghệ thuật truyền thống trong đào tạo làm không tốt, không có trường đào tạo nghệ thuật nào, không có đoàn nghệ thuật ca múa nhạc nào của Nhà nước có kế hoạch đào tạo bảo tồn, có chương trình nghệ thuật bảo tồn, mà hầu hết là đào tạo phát triển và hiện đại hóa cổ truyền, các chương trình biểu diễn, sáng tác tác phẩm dựa trên cổ truyền, phát triển cổ truyền, các nhà hát ngụy cổ truyền, chứ không diễn theo cổ truyền mà diễn cách tân. (Chúng tôi không phản đối mà thậm chí hết sức ủng hộ những sáng tạo nghệ thuật truyền thống đương đại, nhưng không thể coi đấy là cổ truyền được). Để góp phần xây dựng nền vǎn hóa Việt Nam tiên tiến đậm đà bản sắc dân tộc, ngành nhạc chúng ta còn quá nhiều công việc phải làm ngay. Song có một việc nếu không được làm ngay, làm triệt để, làm toàn diện đó là Bảo tồn và phát huy vốn di sản âm nhạc cổ truyền trong đời sống hôm nay thì, đến một ngày không xa, chúng ta sẽ đánh mất dần, mai một dần rồi mất hẳn một phần ký ức dân tộc, bản sắc dân tộc trong vǎn hóa âm nhạc. Sự mất mát ấy cũng không thua kém gì sự mất đi tiếng nói và chữ viết của một quốc gia. Sự mất mát ấy cũng đồng nghĩa với mất chủ quyền quốc gia.
Thực trạng này và nhiều thực trạng khác đã thúc đẩy chúng tôi đứng ra tổ chức cuộc hội thảo ngày hôm nay.
Để hội thảo đạt được tính mục đích, chúng tôi đề nghị các tham luận và các đại biểu tới dự tập trung ý kiến vào các điểm sau đây:
1. Bảo tồn và phát huy âm nhạc cổ truyền trong đào tạo và giáo dục.
("Bảo tồn" là giữ lại không cho mất đi, không để biến dạng. Hiện có ba cách bảo tồn là:
- Bảo tồn bằng các phương pháp công nghệ;
- Bảo tồn bằng giáo dục và đào tạo;
- Bảo tồn trong môi trường vǎn hóa.
"Phát huy" là làm cho nó lan rộng và nảy nở thêm; vậy phát huy không đồng nghĩa với phát triển, phát triển chỉ có thể đi với kế thừa: kế thừa - phát triển).
2. Bảo tồn và phát huy âm nhạc cổ truyền trên báo chí và phát thanh, truyền hình.
3. Bảo tồn và phát huy âm nhạc cổ truyền trong sinh thái vǎn hóa cổ truyền.
Ban Tổ chức hội thảo rất mong nhận được những ý kiến khoa học, tập trung vào ba yêu cầu trên đây.
Xin cảm ơn các đại biểu hội nghị đã quan tâm theo dõi.
Nhạc sĩ Đặng Hoành Loan
Trích Viện Âm Nhạc Hà Nội
Nhận xét
Đăng nhận xét